Door nieuwe digitale technologieën is de samenleving steeds meer met elkaar verbonden geraakt. Daarnaast hebben nieuwe toepassingen geleid tot een grote hoeveelheid nieuwe informatie. Vaak is deze informatie uitsluitend in het bezit van één of enkele organisaties. Dat is zonde, omdat het breder toegangkelijk maken van informatie kan leiden tot nieuwe inzichten en toepassingen. Dit geldt ook voor overheidsinformatie. Deze informatie kan van grote waarde zijn voor bedrijven om te innoveren, of zou vanuit het belang van transparantie beschikbaar moeten zijn voor de burger1. Wanneer veel informatie zich onttrekt aan de openbaarheid is een samenleving slechts ten dele verbonden. Zoals de president van de Rekenkamer recentelijk constateerde: “Als organisaties die met publiek geld werken informatie over beleid en resultaten openbaar toegankelijk maken als ‘open data’, dan effent dat het pad voor nieuwe betrokkenheid van burgers en maatschappelijke organisaties2.” Om de legitimiteit van het democratisch bestel te waarborgen, is transparantie (waar mogelijk) van groot belang.
Kansen met gebruik van open data
Overheden beschikken vanouds over zeer veel gegevens over burgers. In de laatste jaren worden deze gegevens, dankzij toegenomen opslag- en rekencapaciteit van computersystemen, in toenemende mate gezien als een bron van kennis en inzicht (insight). Ook wordt in toenemende mate gepoogd om data te gebruiken voor het herkennen van patronen, om deze zo ook voor inzicht in de toekomst te gebruiken (foresight). Voorstanders van open data stellen zich op het standpunt dat het ontsluiten van dit soort datasets versnellend werkt: ‘laat duizend bloemen bloeien’ is het motto. Vooral de rol van het (potentiële) slachtoffer van misdaad, een hoeksteen van veel beleid op justitiegebied, kan versterkt worden3 . Het ministerie van Veiligheid en Justitie (hierna: ministerie van VenJ) onderkent de mogelijkheden van open data: “De technologische ontwikkelingen in de maatschappij gaan snel en zullen in toenemende mate een beroep doen op de creativiteit binnen het ministerie. (..) het ontsluiten van open datasets [is hiervan] maar [een voorbeeld]4 . Innoveren kent een natuurlijke spanning met instandhouding van het bestaande. Toch zal het ministerie van VenJ het allebei moeten blijven doen. Bij nieuwe ontwikkelingen is het ministerie van VenJ transparant over haar handelen en zal altijd de zorg voor privacy en veiligheid in ogenschouw blijven nemen.” Uit de laatste kamerbrief over dit onderwerp blijkt dat de overheid ervoor kiest om zich te richten op de datasets met de meeste impact (‘high-value’). Van de 27 geïdentificeerde sets zijn 17 sets ontsloten5 . Tot deze sets behoren geen justitiegegevens, en de brief geeft ook te kennen dat er geen plannen bestaan om verdere data dan de 10 bestaande te ontsluiten.
Stand van zaken open data in het justitiedomein
Om gevoel te krijgen bij de ontwikkeling in open data in de afgelopen jaren in het openbaar bestuur (en het ministerie van VenJ in het bijzonder), is het interessant om het eigen open data-portaal van de overheid te bekijken. Eind 2016 waren er de overheid 10.035 datasets beschikbaar gesteld. In april 2015 waren dit rond de 6.000 sets. Dit aantal is dus in de afgelopen twee jaar flink toegenomen. 85% hiervan is echter afkomstig van CBS en het Nationaal GeoRegister (NGR). Het aantal datasets op data.overheid.nl is in deze periode toegenomen van 334 tot 570. Hiervan vallen15 datasets onder de verantwoordelijkheid van het ministerie van VenJ, met zeven sets onder directe verantwoordelijkheid van het ministerie, zes onder de nationale politie en twee onder de Raden voor Rechtsbijstand. De politie geeft gegevens vrij over handhaving en toezichthouden van vreemdelingen, wapenvergunningen per gemeente, geregistreerde misdrijven per soort/gemeente, politie HRM-indicatoren, reactietijden politie prio1-melding noodhulp en telefonie LTP. Het kernministerie geeft cijfers vrij over criminaliteit en rechtshandhaving (in samenwerking met CBS), de Justitiethesaurus, Inkoopdata het ministerie van VenJ 2014 en 2015, Kennisbank Justitiële Interventies, rechtspleging civiel en bestuur en Repris(de WODC-Recidivemonitor). De Raden voor de Rechtsbijstand geven gegevens vrij over toevoegingen (2014 en 2015). In totaal kan dus gesteld worden dat ongeveer 2,6% van de open datasets op data.overheid.nl uit justitiële bron afkomstig is.
Vergelijking Europa
Sinds enkele jaren ontsluit de EU datasets en vergelijkt deze onderling in het zogenaamd European Data Portal. In deze ranglijst stond Nederland in 2016 7e van de 31 onderzochte landen. Bij het kijken naar Europees vergelijkingsmateriaal valt op dat bij de overige landen justitiegegevens een veel prominentere rol spelen6.
Top datasets verdeeld in categorieën in Europese Data Portaal
- Bevolking en maatschappij
- Regio’s en steden
- Wetenschap en technologie
- Milieu
- Justitie, rechtssysteem en openbare veiligheid
- Overig
31% van vrijgegeven data in deze set heeft betrekking op het justitiële systeem, de rechtsketen en publieke veiligheid, aanmerkelijk meer dan de 2,6% in Nederland.
bron: https://www.capgemini-consulting.com/resource-fileaccess/resource/pdf/open_data_maturity_in_europe_2016_final_v1.0_0.pdf
31% van vrijgegeven data in deze set heeft betrekking op het justitiële systeem, de rechtsketen en publieke veiligheid, aanmerkelijk meer dan de 2,6% in Nederland.
Recente voorbeelden van succesvol beschikbaar stellen van open data
In het buitenland is een aantal succesvolle initiatieven gelanceerd rondom het beschikbaar stellen van open data. In de Verenigde Staten bijvoorbeeld heeft de overheid in 2015 het Police Data Initiative gelanceerd. Doel van het initiatief is om met open data van de politie het vertrouwen in -en de effectiviteit van- de politie te verbeteren. Men hoopt op basis van analyses van deze data en de inzet van nieuwe technologie bijvoorbeeld vroeg bepaalde signalen te herkennen, de interne accountability te vergroten en eventueel disproportioneel gebruik van geweld op te sporen. In het Verenigd Koninkrijk heeft de politie data beschikbaar gesteld via een open API met daarin geanonimiseerde gegevens over onder andere criminaliteit, uitkomsten en stop and search data. In Denemarken worden geanonimiseerde open data beschikbaar gesteld over misdaden, slachtoffers, vervolging, veroordeling en recidive. De politie in Singapore deelt data over criminaliteit met daarbij exacte geografische coördinaten. En in Ierland worden data beschikbaar gesteld over alle gemelde incidenten geclassificeerd naar soort misdaad en regio.
Hoe kan het sneller en beter?
Buitenlandse initiatieven laten zien dat winst valt te behalen door het vrijgeven van gegevens, in ieder geval om de verantwoording voor en legitimiteit van overheidshandelen te vergroten. Om grotere vaart te maken bij de implementatie van open data, is het van belang dat de overheid in den brede (en het ministerie van VenJ in het bijzonder), een aantal vuistregels hanteert:
- Herstel ‘open, tenzij’. De strategie van ‘open, tenzij’, in 2014 door het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties omarmd, is sinds vorig jaar verlaten. Dit hangt vermoedelijk samen met een gebrek aan enthousiasme van andere ministeries. Vooral vanwege het grote belang dat aan data gehecht wordt in het veiligheidsdomein, is het (goed) openstellen van data een eerste stap naar grotere verantwoording van het bestede overheidsgeld.
- Vergroot de toegankelijkheid van de data: zorg dat het verzamelen en verspreiden van data op een uniforme manier gebeurt.
- Vergroot de bekendheid van open data en moedig hergebruik van data aan, door bijvoorbeeld hackathons te organiseren. Maar richt je ook op het vergroten van enthousiasme over vrijstellen binnen overheden.
- Kijk zelf nadrukkelijker naar succesvol gebruik van data en draag dit uit.
Zoals de vergelijking met andere Europese landen laat zien, valt er nog zeer veel winst te halen in openstellen van data in het veiligheidsdomein. De stappen die hierbij in de afgelopen jaren genomen zijn lijken bijna tot stilstand gekomen. Terwijl het veiligheidsdomein zeer gebaat is bij groter inzicht in het functioneren van de rechtsstaat en een grotere verantwoording van besteed overheidsgeld.
