Bij het openstellen van data door de overheid is het veiligheidsdomein tot nu toe een blinde vlek. Dit artikel onderstreept het belang om dit goed én veilig te doen.
Hoe kan het beschikbaar stellen van data in het veiligheidsdomein verantwoord gebeuren?
Bij het openstellen van data door de overheid is het veiligheidsdomein tot nu toe een blinde vlek. Dit artikel onderstreept het belang om dit goed én veilig te doen.
Het vrij beschikbaar stellen van grote hoeveelheden data door overheden biedt veel kansen voor burgers en bedrijven. In de ‘Visiebrief Digitale Overheid 2017’ stelt het kabinet daarom dat de overheid alle voor de burgers relevante informatie digitaal beschikbaar moet maken. Dit sluit aan bij het lopende overheidsbrede actieplan ‘Open Overheid’, om het aanbod en gebruik van open data in te zetten voor verbetering van het openbaar bestuur en de publieke dienstverlening. De overheid bezit veel gegevens van burgers en moet daarom al in een vroeg stadium maatregelen nemen. Deze maatregelen moeten ervoor zorgen dat het delen van informatie onder het open data-initiatief zonder gevaar voor de privacy van burgers plaatsvindt.
Overheden bezitten enorme hoeveelheden data op de meest uiteenlopende terreinen. De mogelijkheden van open data lijken oneindig: door verkeersdata open te stellen, zijn handige reisapplicaties ontwikkeld, met data van het KNMI zijn weerapplicaties als Buienradar ontwikkeld, open geodata dragen bij aan het vinden van oplossingen voor energievraagstukken en met het beschikbaar maken van data van het CBS wordt het
gebruik van statistische informatie bevorderd en kunnen bijvoorbeeld benchmarks makkelijker en goedkoper worden uitgevoerd. Ook internationaal wordt steeds meer geïnvesteerd in het ontsluiten en aan elkaar koppelen van datasets.
Overheden kunnen op meerdere manieren voordeel hebben van het ontsluiten van open data. Bijvoorbeeld door op nieuwe manieren inkomsten te genereren (ondernemerschap aan te moedigen en/of de gegevens te verkopen aan commerciële aanbieders), door kosten te besparen (het reduceren van transactiekosten en effi ciency te verhogen) en indirect door het aanmoedigen van nieuwe sectoren en skillsets in de beroepsbevolking1.
Naast het ontwikkelen van handige nieuwe toepassingen is het ook mogelijk om op basis van open data de transparantie van de overheid te vergroten, de controleerbaarheid van de overheid te verbeteren en burgers te betrekken bij de overheid2. Zo kunnen bijvoorbeeld op basis van data van de onderwijsinspectie scholen met elkaar worden vergeleken en op basis van financiële data kunnen de uitgaven van overheden worden getoetst en gecontroleerd. Ook wordt het voor overheden zelf makkelijker om hun fi nanciën met die van andere overheden te vergelijken.
De Nederlandse regering is van mening dat het actief beschikbaar stellen van overheidsgegevens onderdeel moet worden van de reguliere werkprocessen bij de overheid. Zo ondersteunt zij al enige jaren de centrale ontsluiting van open overheidsdata via data.overheid.nl. Een belangrijke stap in de verdere ontwikkeling maakt de regering in 2015, door per departement inzichtelijk te maken welke datasets aanwezig zijn.
Ook het ministerie van Veiligheid en Justitie brengt in kaart welke data beschikbaar gesteld kunnen worden. In andere landen wordt in het veiligheidsdomein open data al jaren toegepast. Zo stelt de politie in het Verenigd Koninkrijk datasets beschikbaar via police.uk: voorbeelden zijn op geodata gebaseerde misdaadkaarten, inzicht in de eigen buurt, en inzicht in performancecijfers, zoals reactietijd op 112-meldingen.
De toepassing van open data in het Nederlandse veiligheidsdomein is tot nu toe vrij beperkt. Op data.overheid.nl wordt alleen een ontsluiting van de politie in Rotterdam genoemd, waar geen verwijzing voor wordt gegeven. Wel worden voorbeelden genoemd van incidenten, inbraken en 112-meldingen die zouden kunnen worden ontsloten.
Dit zou een goede start kunnen zijn van het ontsluiten van overheidsdata. Er zijn echter veel meer toepassingen mogelijk, met name vanuit de gedachte om inzichtelijk te maken hoe de veiligheid- en rechtsketen functioneert. Hierbij kan gedacht worden aan:
In een brief aan de Tweede Kamer geeft de verantwoordelijke minister (BZK) aan dat er diverse open data-initiatieven (zijn) bij onder andere de Rechtspraak, het OM, de Nationale Politie en het gevangeniswezen3. Hierbij wordt helaas niet dieper ingegaan op concrete voorbeelden. Vervolgens verwijst de minister naar de bijzondere positie die deze data heeft waarbij expliciet de veelheid aan persoonsgegevens in de V&J-data wordt genoemd. (Sowieso hebben sommige V&J-data een bijzondere positie: ze kunnen bijvoorbeeld interessant zijn voor (potentiële) criminelen en terroristen. Als dieven de reactietijden van de politie kennen, kunnen zij daarmee voordeel hebben bij het plegen van een inbraak).
Data in het veiligheids- en justitiedomein bevatten inderdaad over het algemeen veel persoonsgegevens. Het ligt voor de hand om die te anonimiseren voordat de data als open data ter beschikking wordt gesteld. Het lijkt echter dat hiermee niet alle privacyrisico’s worden geadresseerd.
Bij het openbaar maken van overheidsdata moet in ieder geval rekening worden gehouden met de volgende privacyrisico’s
Het is daarom van belang dat alle overheden (met name ook in het veiligheidsdomein) die de komende tijd datasets beschikbaar stellen goed nadenken over de manier waarop zij dit doen. Data toegankelijk maken, vergt coördinatie tussen organisaties, nieuwe inrichting van technische en niet-technische processen binnen organisaties, open datastandaarden waar iedereen zich aan houdt en een cultuur van openheid, samenwerking en vertrouwen4. Overheden gebruiken het privacy-argument soms als argument voor het uitstellen van het beschikbaar stellen van data, maar het beschikbaar stellen van open data kan onder goede voorwaarden prima ingebed worden in de reguliere werkprocessen. Hierbij dienen beheer en opslag van gegevens aan de strenge technische beveiligingseisen in Nederland en Europa te voldoen. Ook moeten de juiste anonimiseringstechnieken worden toegepast. De ervaring leert echter dat dit slechts een eerste (technische) voorwaarde is om data te ontsluiten.
Organisaties die open data ontsluiten kunnen op de volgende manier direct aandacht aan privacy besteden:
Het goed ontsluiten van data wordt een belangrijk onderdeel van de dienstverlening van de overheid. Met de toegankelijkheid van overheidsdata is het in Nederland op dit moment nog niet goed gesteld. Opvallend is dat ministeries weinig data delen via data.overheid.nl. Ook ontbreken verwijzingen naar overheidsdata van decentrale overheden. Open data-initiatieven hebben alleen kans van slagen wanneer binnen de overheid de kennis rondom privacy sterk verbetert. Hierbij moet vooral worden uitgegaan van de mogelijkheden die er zijn wanneer privacywetgeving wordt gerespecteerd en overheidsorganisaties aandacht voor privacy een onderdeel maken van hun dagelijkse manier van werken.
1 Capgemini Consulting (2013) The Open Data Economy: Unlocking Economic Value by Opening Government and Public Data.
2 McKinsey (2014) How Government Can Promote Open Data And Help Unleash Over $3 Trillion in Economic Value.
3 Kamerbrief 2014-0000486923, ‘reactie op ARK trendrapport Open data’.
4 NSBO, open data, open gevolgen, 2012.