De slimme deurbel: effectief tegen misdaad of inbreuk op privacy?

Toename van de slimme deurbel

In september 2020 was 18% van de Nederlandse huishoudens in het bezit van slimme beveiligingsapparatuur.[1] In 2020 hadden 500.000 huishoudens een slimme deurbel als beveiliging en in oktober 2021 is dit gegroeid naar 640.000.[2] Maar wat is een slimme deurbel precies? Hoewel een slimme deurbel ongeveer hetzelfde werkt als een ‘gewone’ deurbel stuurt deze meldingen naar je telefoon, tablet of computer wanneer er iemand voor de deur staat. Op dit moment kun je dan communiceren met de persoon die heeft aangebeld. Daarnaast hebben de meeste slimme deurbellen een ingebouwde camera. Met deze camera kan de omgeving in de gaten worden gehouden en kunnen beelden worden opgeslagen.[3]

De toename in de aanschaf van de slimme deurbel heeft, in de meeste gevallen, een simpele verklaring: het voegt een extra laag beveiliging toe voor de bewoner. Sterker nog, deze slimme deurbellen kunnen bijdragen aan het verminderen van criminaliteit in een woonwijk en het vergroten van het veiligheidsgevoel onder de burgers.[4]  In 2018 is er een pilot uitgevoerd waaruit gebleken is dat het plaatsen van een slimme deurbel heeft geleid tot een toename van het veiligheidsgevoel voor de burger: van 5,9% naar 6,5% in verschillende wijken van Almere[5]

Volgens de politie helpt het ophangen van een slimme deurbel zowel bij het afschrikken als bij het opsporen van criminelen.[6][7]

‘Camera in Beeld’

Sinds 2018 werkt de politie met het initiatief ‘Camera in Beeld’. Dit is een politiesysteem dat buitencamera’s op een kaart weergeeft. In 2021 heeft de politie een campagne gevoerd om slimme deurbellen aan te melden bij dit initiatief.[8] Op het moment dat er een incident plaatsvindt, kan de politie makkelijk zien wie een slimme deurbel heeft en mogelijk beelden heeft gemaakt van het plaats delict.

Dilemma:

Dit initiatief brengt een dilemma met zich mee. Hoewel de dataverzameling door de slimme deurbel een belangrijk hulpmiddel geworden is voor de politie in het oplossen van zaken, gaat de dataverzameling door de slimme deurbel gepaard met verscheidene privacyvraagstukken. Hierbij ontstaat er een spanningsveld tussen enerzijds de privacy van burgers en anderzijds het bestrijden van misdaad. De vraag hierbij is: welk belang weegt zwaarder?

Dataverzameling

Zoals benoemd, worden er steeds meer slimme deurbellen aangeschaft. Deze stijging volgt de trend in dataverzameling die we de afgelopen jaren hebben waargenomen: hoe meer data er verzameld kan worden, hoe beter. Dit is echter in strijd met het principe minimale gegevensverwerking.[9] Minimale gegevensverwerking, ook wel dataminimalisatie genoemd, houdt in dat er niet meer gegevens mogen worden verzameld dan strikt nodig is om het doel waarvoor ze gebruikt zullen worden te bereiken.

Hetzelfde geldt voor de beelden die worden verzameld door de slimme deurbel. De toename in het gebruik van een slimme deurbel heeft hierdoor ook een keerzijde, zo meent de Autoriteit Persoonsgegevens (AP). De slimme deurbel beschikt ook over de mogelijkheid om beelden vast te leggen en dus data te verzamelen. De Nederlandse toezichthouder ziet dan ook een toename in het aantal privacyklachten en waarschuwt dat de slimme deurbel niet zomaar opgehangen mag worden. De Belgische toezichthouder heeft in november 2020 de eerste boete uitgedeeld voor het onterecht filmen van de openbare weg en privé-eigendommen door bewakingscamera’s van een burger.[10]

De toezichthoudende autoriteit stelt dat een bewoner een slimme deurbel mag ophangen zolang deze alleen de eigen bezittingen filmt.[11] Daarnaast stelt zij ook dat ervoor gewaakt moet worden dat de deurbel de openbare weg niet of zo min mogelijk filmt. Het filmen hiervan vergroot de kans dat je ook andere personen of bezittingen filmt, wat leidt tot inbreuk op hun privacy. In de praktijk is het echter zo dat de openbare weg vaker gefilmd wordt door een slimme deurbel dan strikt noodzakelijk is. De AP raadt daarnaast ook ten zeerste aan om duidelijk aan te geven dat er een camera hangt om omwonenden hiervan op de hoogte te stellen.

Opslag van data

Het verzamelen van data gaat gepaard met het goed op moeten slaan van deze data, iets dat de afgelopen jaren al steeds meer centraal stond. Hierdoor ontstaan er privacyvraagstukken, bijvoorbeeld over de opslaglocatie. Een van de meest aangeschafte merken van slimme deurbellen komt van Ring, onderdeel van het Amerikaanse Amazon. Dit betekent dat de beelden worden opgeslagen op servers in de Verenigde Staten.[12] Na de Schrems II-uitspraak[13], waaruit is gebleken dat de VS niet langer voldoet aan het gewenste Europese beveiligingsniveau voor persoonsgegevens, is dit geen gewenste situatie. Zeker gezien het onderzoek dat is uitgevoerd door Electronic Frontier Foundation.[14] Uit dit onderzoek bleek dat de persoonlijke gegevens van consumenten ook werden gedeeld met derde partijen.

Spanningsveld

De politie heeft veel baat bij beelden die onder andere de openbare weg filmen. Zoals eerder benoemd kunnen deze beelden nuttig zijn voor het opsporen van daders. Particuliere camera’s mogen echter alleen opgehangen worden met een specifiek doel. Dit doel zal niet overeenkomen met het doel van de politie. Uitzonderingen zijn hier uiteraard delicten die worden gepleegd bij het desbetreffende huis. Als een burger de slimme deurbel ‘zomaar’ ophangt en de openbare weg filmt, is de kans dat er een overtreding wordt begaan groter.

Maar hoe denken de AP, de politie en de burger specifiek over het gebruik van de slimme deurbel?

Perspectief AP

De toezichthoudende autoriteit waarschuwt om de camera van de slimme deurbel niet zomaar aan te zetten. Het aanmoedigen vanuit de gemeenten tot continu filmen, zet aan tot onrechtmatig gedrag en een inbreuk op privacy.[15] Daarnaast moet de slimme deurbel zo geplaatst worden dat zo min mogelijk de openbare weg of de bezitting van omwonenden worden gefilmd. Het verkeerd ophangen kan leiden tot een inbreuk op privacy. Uit onderzoek is gebleken dat 87,6 procent van de camera’s die geregistreerd staan in de politie-databank ‘Camera in Beeld’ de openbare weg filmt[16]. De belangrijkste regel volgens de AP is dat de camera alleen de eigen bezittingen mag filmen en dat de privacy van omwonenden gewaarborgd moet worden. Privacy is immers een grondrecht.

Perspectief politie

Hoewel de AP waarschuwt voor mogelijke privacy schendingen door het ophangen van een slimme deurbel, is een woninginbraak daarentegen ook een ernstige privacyschending voor de burger. In dit soort situaties kan de slimme deurbel juist de doorslag geven in een politieonderzoek. Hierdoor kan de vraag ontstaan welke inbreuk op privacy zwaarder weegt.

Natuurlijk moet de politie zich houden aan de Wet Politiegegevens (WPG), welke gaat over het beschermen van persoonsgegevens, en zijn er ook regels en uitzonderingen opgenomen met betrekking tot het gebruik en opslag van deze beelden voor het afhandelen van strafzaken. Echter blijkt in de praktijk dat de politie ook gebruik maakt van beelden die op onrechtmatige wijze gefilmd zijn door de burger.[17]

Perspectief burger

Het perspectief van de burger laat een duidelijke tweestrijd zien. Aan de ene kant geeft de slimme deurbel meer mogelijkheden tot beveiliging van de eigen bezittingen, dit verklaart onder andere de toename van het veiligheidsgevoel. Burgers kunnen bijvoorbeeld ten alle tijden zien wie er aanbelt en rechtstreeks met diegene communiceren. Daarnaast kunnen ze met de slimme deurbel de eigen bezittingen blijven monitoren. Bovendien, helpt de slimme deurbel bij het verminderen van criminaliteit in de wijk.

Aan de andere kant kan de slimme deurbel een ernstige inbreuk op privacy leveren, wanneer deze slimme deurbel niet goed is opgehangen (i.e. gericht op de openbare weg of andermans bezittingen). De burgers voelen zich onvrij in hun eigen buurt, omdat ze niet weten wat er gefilmd wordt, wat het doel is van het filmen en waar de beelden worden opgeslagen.[18]

Tegenpolen

Met de politie op de linkeras (criminaliteitsbestrijding) en de AP op de rechteras (beschermen van privacy) valt het perspectief van de burger ergens in het midden. Een deel van de burgers vindt hun eigen privacy belangrijker, terwijl een ander deel kiest voor het veiligheidsgevoel en criminaliteitsbestrijding boven privacy.

Conclusie: De slimme deurbel: effectief tegen misdaad of inbreuk op privacy?

Het ophangen van een slimme deurbel blijkt spanningen op te roepen tussen het recht op privacy en het bestrijden van criminaliteit. Uit uitgevoerde pilots is gebleken dat omwonenden slechts een zeer lichte daling van criminaliteit in hun wijk ervaren.[19] Echter, de meerderheid van de deurbellen filmt wel de openbare weg.[20] Deze inbreuk op privacy zien wij als toenemend risico gezien de trend in dataverzameling.

De reeds opgezette publiek-private samenwerking, ‘Camera in Beeld’, brengt hierdoor mogelijkheden met zich mee om deze inbreuk op privacy te minimaliseren. De politie kan dit initiatief uitbreiden door het stappenplan van de AP[21] toe te voegen aan het aanmeldingsformulier voor ‘Camera in Beeld’. Daarnaast dient de politie de burger op de richtlijnen van de AP te wijzen op het moment dat de politie beelden ontvangt die niet in lijn zijn met deze richtlijnen. Op deze manier kan de slimme deurbel gebruikt blijven worden door de politie, terwijl alle mogelijke stappen worden ondernomen om de privacy van omwonenden te beschermen.