Het Ministerie van Justitie en Veiligheid is al in 2016 een verkennend onderzoek gestart naar hoe de Nederlandse overheid blockchain-technologie in zou kunnen inzetten in onder andere toezicht, handhaving en uitvoering.1 In Nederland schieten de blockchain-initiatieven uit de grond, in zowel de publieke als private sector. Maar ook al zijn de verwachtingen hoog, blijkt dat 85% van de serieuze projecten blijft steken in de testfase.2 Binnen de Nederlandse overheid zijn enkele succesvolle, ingevoerde blockchain-projecten, maar als we kijken naar de publieke veiligheidssector gaat het met name slechts om pilots en prototypen. Dit, terwijl blockchain juist vele kansen biedt voor de publieke veiligheidssector. Het kan een rol spelen in het effectief, transparant en gemakkelijk delen van informatie ter bevordering van de samenwerking in de publieke veiligheidssector. Ook het karakter van de technologie biedt kansen. Blockchain is een decentraal, gedistribueerd en open platform, waarbij de techniek zich verspreidt over een netwerk van computers waarbij elke computer dezelfde informatie bevat. Dit maakt het karakter van blockchain inherent aan een aanpak die juist voor de publieke veiligheidssector vele kansen biedt: een samenwerking tussen instanties waarbij alle partijen gelijkwaardig meedoen, waar niet één partij dominant is maar waar op basis van gelijkheid afspraken worden gemaakt. In dit artikel lichten we eerst blockchain nader toe. Vervolgens wordt gekeken naar waar de kansen liggen voor blockchain in de veiligheidssector, waarbij de focus voornamelijk ligt op (gelijkwaardige) samenwerking, en welke vraagstukken dit met zich mee kan brengen. Tenslotte kijken we naar eventuele toekomstige toepassingen.
Wat is blockchain nu eigenlijk?
Een blockchain is een digitale administratie die wordt bijgehouden door alle betrokken partijen. Er kunnen allerlei soorten gegevens op een blockchain staan. Al deze gegevens worden met elkaar verbonden door een ‘vingerafdruk3’, waardoor het bestand een unieke identificatie krijgt. Als er ook maar één aspect van deze gegevens wordt veranderd komt deze vingerafdruk niet meer overeen. Zo ontstaat er een audittrail: alleen gegevens worden toegevoegd en er wordt niets gewijzigd of verwijderd. Bovendien hebben alle betrokken partijen allemaal dezelfde administratie en wordt er voortdurend controle uitgevoerd op de integriteit van de gegevens die in deze administratie worden vastlegt. Een belangrijk aspect van blockchain-technologie is dat het de mogelijkheid biedt tot het creëren van smart contracts. Bij smart contracts zorgt het contract zelf voor de naleving ervan, als aan de door het systeem waarneembare criteria is voldaan (als ‘zelfexecuterende overeenkomsten’). Deze smart contracts bevatten regels om condities af te dwingen voor het vastleggen of het gebruik van gegevens op een blockchain. In de praktijk zouden smart contracts bijvoorbeeld kunnen worden toegepast voor de verhuur van een woning, waarbij de huurder pas toegang tot de woning krijgt indien deze aan de huur en eventuele andere voorwaarden heeft voldaan (waarbij het huis in dat geval bijvoorbeeld automatisch ontgrendeld kan worden door middel van een smart-lock op de woning). Een ander belangrijk aspect van blockchain is dat het de mogelijkheid biedt tot de ontwikkeling van decentrale applicaties (ook wel ‘dapps’ genoemd).4 Decentrale applicaties zijn als het ware open-source softwareprogramma’s die op blockchain-technologie gebouwd zijn. Waar bij smart contracts slechts een aantal partijen betrokken is, kunnen bij decentrale applicaties oneindig veel deelnemers betrokken worden. Een praktische toepassing hiervan is Augur: een gedecentraliseerde voorspellingsmarkt waarbij voorspellingen worden gedaan over het resultaat van een evenement (van presidentsverkiezingen tot een economische crisis), op basis van het ‘wisdom of the crowd’ principe. Dit houdt in dat er informatie uit de menigte wordt verzameld om zo de meest realistische mogelijkheid en daarmee ook het meest waarschijnlijke resultaat in te schatten.
Corruptiebestrijding in Georgië met blockchain
Er is een aanzienlijk aantal toepassingen van blockchain-technologie mogelijk door smart contracts en decentrale applicaties. De regering van Georgië gebruikt bijvoorbeeld blockchain-technologie om grondeigendom te registreren en vastgoed gerelateerde transacties te valideren. Onrechtmatige aanspraken op grondeigendom zijn al sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie een aanzienlijk probleem in Georgië en spelen een grote rol in het in standhouden van de corruptie waar het land mee kampt.5 De registratie van grondeigendom en de validatie van transacties met blockchain-technologie biedt hier de oplossing voor.
In principe is blockchain publiek toegankelijk: er is geen voorafgaande toestemming vereist en iedereen kan participeren. Bitcoin is een voorbeeld van een publieke blockchain. Blockchain kan echter ook ‘gesloten’ worden toegepast, waarbij autorisatie verleend moet worden om toegang te krijgen tot een blockchain. Dit wordt een besloten blockchain genoemd. In dit geval is een blockchain afgeschermd en moet iedereen die wil deelnemen eerst uitgenodigd en goedgekeurd worden.
Wat kan blockchain betekenen voor de publieke veiligheidssector?
Voor de publieke veiligheidssector zijn de mogelijke toepassingen van blockchain-technologie erg interessant, met name met betrekking tot het delen van informatie. Een voorbeeld hiervan is het door het Nederlandse Ministerie van Defensie en Capgemini ontwikkelde Whiteflag Protocol.
Het Whiteflag Protocol: ‘using blockchain to save lives’
Het Whiteflag Protocol maakt het mogelijk voor partijen in ramp- en conflictgebieden om op een betrouwbare, veilige en neutrale wijze met elkaar informatie uit te wisselen. Op deze manier kan het Whiteflag Protocol het verlies van mensenlevens door een gebrek aan informatie in ramp- en conflictgebieden over de hele wereld voorkomen. Het Whiteflag Protocol is gebaseerd op het oorlogsrecht en maakt digitaal communiceren mogelijk door het gebruik van vooraf gedefinieerde tekens en signalen (denk aan een ‘teken’ dat een ziekenhuis visualiseert, of een ‘signaal’ dat een gevarenzone weergeeft). Dit gebeurt met behulp van blockchain-technologie. Deze tekens en signalen kunnen gebruikt worden om informatie over conflicten over te brengen, maar ook om bijvoorbeeld informatie te delen over natuurlijke en door de mens veroorzaakte rampen. Zo ontstaat een gedeeld situationeel bewustzijn dat zelfs veel verder reikt dan conflicten.
Het Whiteflag Protocol fungeert als digitalisering van het oorlogsrecht. Het vergroot de waarneembaarheid in conflicten (een fysieke vlag van een humanitaire organisatie kan in conflictsituaties moeilijk zichtbaar zijn) en het vergroot de betrouwbaarheid van informatie (door blockchain-technologie is van elk bericht de hele geschiedenis, tot aan de oorspronkelijke bron, te zien). In conflictsituaties komt het voor dat de overgave van een partij middels een ‘witte vlag’ door tegenpartijen misbruikt wordt om deze partij alsnog te overmeesteren of uit te schakelen. Het misbruik maken van capitulatie door een witte vlag geldt als oorlogsmisdaad. Door deze witte vlag (tevens) te communiceren via blockchain, is deze vastlegging bindend en kan een tegenpartij niet meer beweren dat zij niet van deze overgave op de hoogte waren. Het staat immers aantoonbaar en onveranderbaar op een blockchain.
Een praktische toepassing van het Whiteflag Protocol zou bijvoorbeeld de visualisatie van informatie (door middel van eerder benoemde tekens en signalen) op satellietbeelden zijn. Zo kan men onder andere zien waar humanitaire hulp nodig is vanwege hongersnood, droogte of migratie; waar gevarengebieden zoals mijnenvelden zich bevinden; waar ngo’s missies aan het uitvoeren zijn en waar vitale infrastructuur zoals een energiefaciliteit zich bevindt. Voor mensen in conflictgebieden, zoals humanitaire hulpverleners, is dit soort informatie ontzettend waardevol. Het Whiteflag Protocol maakt het ook mogelijk om op bepaalde berichten encryptie toe te passen, waardoor er een keus gemaakt kan worden in met wie de informatie gedeeld wordt.
Een besloten blockchain, waarbij de blockchain afgeschermd is, kan ook erg waardevol zijn voor het delen van informatie. In de veiligheidssector dienen verschillende organisaties met elkaar samen te werken: denk bijvoorbeeld aan de samenwerking tussen politie, het openbaar ministerie, gemeenten en jeugdzorg als het gaat om de aanpak van de problematiek van jongeren als deze ernstig in de problemen zijn gekomen. Er kan bijvoorbeeld sprake zijn van het plegen van strafbare feiten, schoolverzuim en verslavingsproblematiek. In Nederland werken organisaties samen om deze problematiek integraal aan te pakken waarvoor informatie met elkaar gedeeld wordt. Om dit zorgvuldig te doen zijn sluitende en werkende afspraken nodig. De inzet van blockchain-toepassingen kan hier een waardevolle bijdrage aan leveren:
Gelijkwaardige samenwerking: er is niet één dominante partij, maar alle betrokken organisaties werken op gelijke voet met elkaar samen en maken gezamenlijk afspraken.
Afspraken borgen: op een blockchain worden de afspraken vastgelegd in smart contracts, waarbij deze afspraken geautomatiseerd worden toegepast. Het wijzigen van deze afspraken kan niet zomaar, daarvoor is binnen een blockchain consensus nodig van andere partijen.
Financiering: financiering van een gezamenlijk IT-systeem kan een probleem vormen in samenwerkingsverbanden. Bij een gezamenlijk IT-systeem is een gezamenlijk budget nodig om IT-beheerder te betalen. Wegens het gedistribueerde karakter van blockchain-technologie zijn de kosten voor het beheer ook gedistribueerd over de deelnemende partijen en zijn de centrale kosten lager dan bij een centraal systeem. Dit maakt het maken van afspraken over de financiering makkelijker.
Ontwikkeling van eigen toepassingen: softwareontwikkelaars kunnen eenvoudig voor de organisatie en haar gebruikers geschikte decentrale applicaties maken op blockchain-technologie.
Een besloten blockchain kan ook erg waardevol zijn in interorganisationele samenwerking op internationaal niveau. Criminaliteit is vaak verweven met grensoverschrijdende zaken, waarbij samenwerking tussen bijvoorbeeld EU-lidstaten nodig is. Blockchain-technologie kan een rol spelen in het effectief, transparant en gemakkelijk delen van informatie ter bevordering van deze samenwerking. Een ander voorbeeld waar blockchain-technologie waarde in kan toevoegen, is in het veiligstellen en verifiëren van (digitaal) bewijsmateriaal in strafrechtelijke onderzoeken. Er kan niet geknoeid worden met eenmaal op een blockchain opgeslagen informatie: door de toepassing van blockchain is het mogelijk om te documenteren wie er met bewijsmateriaal is omgegaan en waar, wanneer en hoe het bewijsmateriaal is opgeslagen. Dit reduceert de mogelijkheid om bewijsmateriaal te manipuleren aanzienlijk.
Is het wel wenselijk om (gevoelige) informatie vast te leggen op een blockchain?
Het vastleggen van vaak gevoelige informatie op een blockchain brengt behoorlijk wat vraagstukken met zich mee. Met name het vraagstuk rondom privacy wordt veelal als belemmering gezien. Dit geldt met name voor de publieke sector, waarbij het vaak gaat om gevoelige informatie zoals data van burgers of bewijsmateriaal. Voor het vastleggen of delen van gevoelige informatie middels blockchain-technologie is het van belang dat partijen zich vooraf realiseren dat dit geen passende techniek is voor het opslaan van de gevoelige informatie zelf, maar dat blockchain zich uitstekend leent voor het vastleggen van acties en gedragingen die rondom deze (inhoudelijke) informatie plaatsvinden. Zo dienen partijen zorgvuldig met elkaar af te spreken wat ze precies willen vastleggen met behulp van blockchain, bijvoorbeeld wie toegang heeft gehad tot een document, wanneer iets gewijzigd is of wanneer een document gedownload is. Daarnaast leent blockchain zich ook voor het opnemen van zogeheten ‘pointers’: informatie waar men buiten een blockchain om (bijvoorbeeld in een gedeelde database) de nodige informatie zou kunnen vinden. Op deze manieren kan onderling gevoelige informatie worden gedeeld zonder dat deze opgeslagen hoeft te worden op een blockchain zelf. Overigens is het interessant om op te merken dat blockchain als technologie sterk rust op encryptie, cryptografie en hashes, wat methodes zijn om informatie ‘op slot te zetten’ of te verbergen. Deze principes kunnen uiteraard ook worden toegepast op privacygevoelige informatie dat eventueel toch op een blockchain terecht zou moeten komen. Door deze te verbergen of door deze met bepaalde sleutels toegankelijk te maken, kunnen veel privacy zorgen worden weggenomen. Uiteindelijk is het van belang dat, net zoals bij andere technologieën, eerst goed over de inrichting van een blockchain wordt nagedacht voordat deze wordt toegepast. Op deze manier kunnen dergelijke knelpunten al worden weggenomen.
Eindeloze kansen
Toepassingen van blockchain-technologie zullen in de nabije toekomst een steeds grotere invloed op de maatschappij krijgen. Voor organisaties in de publieke veiligheidssector is het uitermate interessant, misschien wel noodzakelijk, om de mogelijkheden van blockchain verder te ontdekken. Bijvoorbeeld: wat als je blockchain zou inzetten voor het verkrijgen van realtime data in het verkeer, waarbij autodiefstal verminderd of zelfs voorkomen zou kunnen worden? Handhaving zou met realtime data makkelijker en beter controleerbaar worden. Of: wat als je blockchain zou inzetten in de jeugdketen, op zo’n manier dat jeugdbeschermers zich minder bezig te hoeven houden met administratieve werkzaamheden? Zij zouden zich dan meer kunnen richten op de kinderen zelf en veel criminaliteit zou voorkomen kunnen worden.6 De mogelijkheden zijn eindeloos. Door blockchain-technologie in te zetten in de publieke veiligheidssector kunnen we komen tot een meer betrouwbare, veilige, gelijkwaardige en geborgde samenwerking voor het uitwisselen van informatie. Zo kunnen we samen werken aan een veiligere wereld.
